هیوا ساعدی
بەبۆنەی پێنجەمین ساڵوەگەڕی کۆچی دوایی شاعیری نیشتمانپەروەری کوردستان جەلال مەلەکشا
ئاخۆ دەبێ
ئەو ڕۆژە بێ
کاوەی کوڕم
جانتای سەفەر کاتە شانی
دەڵاڵانی بەر گەراجی شاری سنە
هاواربکەن
سلێمانی… سلێمانی…
داویین دێڕەکانی ژیانی ئەم گوتە بوو توانیم شەڕافەتمەندانە بژیم و بە ویژدانێکی ئاسوودەوە بمرم.
مامۆستا جەلال مەلەکشا، شاعیری ناوداری کوردستان، ئێوارەی ڕۆژی شەممە ٣١ی ئۆکتۆبر، لە تەمەنی ٦٩ ساڵیدا بە هۆی پیری کۆچی دوایی کرد. بنەماڵەی مەلەکشا ئەو هەواڵەیان پشتڕاست کردەوە و ڕایانگەیاند کە هۆکاری مردنی ئەم شاعیرە دیاری کوردستان “نەخۆشی درێژخایەنی ناوەوە” بووە.
ئەم شاعیرە کوردستانییە لە ١٩٥١ لە گوندی “مەلەکشا” کە بەشێکە لە ناوچەی سنە لە دایک بووە و دوای وەرگرتنی بڕوانامەی ئەدەبی، سەرەتا بە زمانی فارسی و پاشان بە زمانی کوردی دەستی کردووە بە ئاوازدانان.
مەلەکشا لە ساڵانی چلەکاندا بەهۆی چالاکییە سیاسییەکانی دژی دەسەڵاتی پاشایەتی بۆ ماوەی چەند ساڵێک زیندانی کرا. چالاکییە جێی سەرنجەکانی مەلەکشا و توانای ناوازەی لە بواری شیعر و خەیاڵیدا وای لێ کرد کە ببێتە ئەندامی کۆمەڵەی نووسەرانی ئێران. سەرەڕای ئەوەی کە هەرگیز هیچ کتێبێکی چاپ نەکردبوو.
دوای ڕووخانی ڕژێمی پەهلەوی، مەلەکشا کە تا ئەو کاتە نووسین و شیعرەکانی بە زمانی فارسی دەنووسی، گۆڕا بۆ زمانی زگماکی خۆی. دوای ناسینی شاعیری بەتوانا مامۆستا هێمن موکریانی و بانگهێشتکردنی، ماوەیەکی زۆر لە بڵاوکراوەکانی سەلاحەدین ئەیوبی و بۆ ماوەی ١٤ ساڵ لە بەشی گۆڤاری سروە کاری کردووە، کە بەرپرسی بەشی ئەدەبی ئەم گۆڤارە بووە. دوای ئەوە پێنج (٥) ژمارەی گۆڤاری “پەرشەنگ”ی لە شاری هەولێر دەرکرد. هەروەها، مەلەکشا ماوەیەکی زۆر لە نووسین و پەروەردەکردنی شاعیرانی لاو لە ئینستیتیوتی فەرهەنگیی هزری ئەحمەد خانی لە ورمێ بەسەر بردووە.
شیعرەکانی مەلەکشا بە هەردوو زمانی کوردی و فارسی چاپ کراون و شیعرەکانیشی بە یەکێک لە خاڵە بەهێزەکانی شیعر و ئەدەبی کوردی دادەنرێت. شیعرەکانی مەلەکشا سادە و بێ خۆنمایش و پڕن لە مانا.
ژیانی سەختی مەلەکشا کاریگەرییەکی زۆری لەسەر شیعرەکانی هەبووە و ئەم ئازار و مەینەتییە بە ڕوونی لە شیعرەکانی مەلەکشا دا دەبینرێت.
شیعرەکانی مەلەکشا بوارەکانی وەک دەربڕینی ئازارەکانی مرۆڤ و لاوازییەکانی کۆمەڵگە و نایەکسانی کۆمەڵایەتی و لە لایەکی دیکەوە بوارەکانی وەک دەربڕینی باری کەسی و ئازاری دەروونی و فشارەکانی ژیان دەگرێتەوە.
لە بوارى دووەمدا شیعرەکانى مەلەکشا قووڵ و پتەو و بیرکردنەوە و پشت بە زانستى ئەفسانە دەبەستن. تێڕوانینی فەلسەفیی مەلەکشا و ئاشنابوونی بە ئەفسانەی جیهانی، لە نێوان شاعیراندا جیای کردووەتەوە.
شێرکۆ بێکەس، شاعیری ناوداری کوردستانی، سەبارەت بە شیعری مەلەکشا دەڵێت: “شیعری مەلەکشا بووەتە هۆی پەرەسەندن و پێشکەوتنی زمان و ئەدەبی کوردی، زمانەکەی زمانێکی دەربڕین و وردە لەسەر لاپەڕەی ئەدەبی ئێمە. شیعرەکەی لە دڵەوە هەڵدەستێت و لەسەر دڵ دادەنیشێت”.
ئەحمەد شاملوو سەبارەت بە جەلال مەلەکشا دەڵێت “ئەگەر کەسێک لە ئایندەدا لە شیعرقسەی هەبێت ئەوە جەلال مەلەکشایە”.
مەلەکشا بە یەکێک لە شاعیرە دیارەکانی کورد لە بواری شیعری هاوچەرخی کوردی دا ناسراوە. یەکێک لە بەرهەمەکانی جەلال مەلەکشا، کتێبێکە بە ناوی ، زنجیر و دەمی دیلەکان / ماتەمینی زنجیرەی وشە دیلەکان” کە شیعری کوردی شاعیر لەخۆدەگرێت و لە ٢٠٠٤ لە شاری سنە چاپ و بڵاوکراوەتەوە.
جەلال مەلەکشا بەھۆی شارەزایی باش و زاڵبوونی بە سەر زمانی کوردی و فارسی و تا ڕادەیەکیش عەرەبیدا، کۆمەڵێک کاری وەرگێڕانی ئەنجامداوە. لە گرنگترین بەرھەمەکانی دەتوانین، وەرگێڕانی شیعری شاعیرانی وەکوو شێرکۆ بێکەس، عەبدوڵا پەشێو، لەتیف ھەڵمەت و جەوھەر کرمانج بۆ سەر زمانی فارسی ناو ببەین.
ھەروەھا زۆر کورتە چیرۆکی لە کوردییەوە بۆ سەر زمانی فارسی و بە پێچەوانەشەوە ئەنجام داوە. جیا لە بەرھەم بە چاپ گەیشتووەکانی لە بواری وەرگێڕاندا، چەندین ڕۆمانیش لە ڕیزی وەرگێڕانەکانی مەلەکشادان کە تاکوو ئێستا بە چاپ نەگەیشتوون.
بەشێک لە شیعرەکانی مەلەکشا بە زمانەکانی ئینگلیزی، فەرەنسی، ڕووسی و عەرەبی وەرگێڕدراون و چاپ کراون.
