عەلی مەحمود محەمەد

لە 10ی ئاب لە كۆبوونەوەیەكی داخراودا بە زۆرینەی 9 كەس لە كۆی 16 ئەندامی ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك،  لە میوانخانەی ڕەشید لە بەغدا لە دووری 258 كیلۆمەتر لە تەلاری ئەنجوومەنەكە، ڕێبوار تەها وەك پارێزگاری نوێ بۆ شاری كەركووك لە لیستی “كەركووك هێز و ئیرادەمانە”ی یەکێتیی نیشتیمانیی کوردستان هەڵبژێردرا، بەڵام بەبێ ئاگاداركردنەوەی 7 ئەندامەكەی دیكەی ئەنجوومەن كە دەكاتە ٤٥٪ی ئەندامانی ئەنجوومەنەكە. كۆبوونەوەكە  بە بەشداری پێنج ئەندامی یەکێتیی ، سێ عەرەبی سوننە، ئەندامێكی كریستانەكان، ئنجیل زیا شیبا زیا ئەلبەرواری، کە بە 208 دەنگی یەکێتیی ببوو بە ئەندامی ئەنجوومەن. هەڵبژاردنی ئەو لە فۆرمی هەڵبژاردنی “مونا قاوەچی”یە بۆ پەرلەمانی كوردستان، کە  بە دەنگی لیوا تایبەتەكانی یەکێتیی هەڵبژێردرا بوو. ئنجیل خۆی و پیاوەكەی كارمەندی تیڤی كەركووكی یەکێتیین، بەڵام بە ناوی لیستی بابلیونی ڕەیان كلدانی كە سەر بە كەتایبی بابلیونی حەشدی شەعبییە.

ڕەیان كلدانی بە بنەچە كریستیانە و خەڵكی ئەلقوشە لە پارێزگای موسڵ، بەڵام دانیشتووی شاری سەدرە، سەرۆكی كەتیبەی بابلیونە. لە 18-7-2019 ەوە لە  لیستی سزادراوانی یاسای ماغنیستی ئەمەریكا دایە بەهۆی  گەندەڵی و داگیركردن و فرۆشتنی زەوی هاووڵاتییان لە دەشتی نەینەوا و  پەلاماردانی ئافرەتان و پێشێلكردنی مافی مرۆڤ. ئەو  دژە ئیسلامی سوننەیە تا ئاستی ڕاسیزم. لە موسڵ وەحشیانە لەگەڵ پێكهاتەی سوننە مامەڵەی كردووە، كەنیسەكانی كریستانەكان بێبەری خۆیان لە كەتیبەكەی ڕاگەیاندووە. یەكێك لە نزیكەكانی قاسم سلێمانی  و مەهدی موهەندیس بووە، پێشتر لە سوپای مەهدی بووە، بەهۆی ژنخوازییەوە بووە بە موسڵمانی شیعە، چوار پەرلەمانتارەكەی  لە كۆتای كریستان بەهەمان شێوەی كاندیدەكەی كەركووكی دەرچوونە، چاودێرانی كریستیان پێیان وایە تەنها 10%ی كریستیانەكان دەنگیان بە لیستەكەی داوە، بە فێڵ كورسیی كریستیانەكانی بۆ خۆی بردووە.

بۆ کورد

بۆ نەتەوەی كورد پۆستی پارێزگای كەركووك  گرنگییەكی مەعنەوی هەیە لەم كاتەدا بەتایبەتی دوای حەفت ساڵ پەراوێزخستنی کورد لە شارەكە، بەتایبەتیش بۆ یەکێتیی كە لە قەیرانی ڕێكخراوەیی قووڵدایە و بەرەو هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان دەڕوات. بەم پۆستە یەکێتیی دەتوانێت هەندێك لە زیانەكانی كەم بكاتەوە، هەرچەندە تا ئێستا ناوێرێت  ناوەڕۆكی ڕێكەوتنەكە بڵاو بكاتەوە بۆ ڕای گشتی.

ڕێبوار تەها کە وەک پارێزگار دەستنیشان کراوە، سێیەم پارێزگاری كوردە لە كەركووك، لە دوو پارێزگاكەی پێشووتر لاوازترە بەهۆی ئەوەی لە لیستەكەی خۆی دەنگی یەكەم نەبووە “نەشئەت شاهویز خورشید عەلی”  42166  دەنگی هێنا بوو، کەچی ڕێبوار تەها ئەحمەد شێخانی 29861 دەنگی هێناوە. ئەوە لەكاتێكدایە کە ڕێبوار سەرۆكی لیستیش بووە. ڕێژەی دەنگەكانی ڕێبوار دەكاتە 70%ی دەنگەكانی نەشئەت”. لەوەش گرنگتر،، لە ڕابردوودا لێكتێگەیشتن بەهۆی سیاسەتی پراگماتیكی جەلال تاڵەبانی-یەوە هەبووە لەناو لایەنە كوردییەكان بۆ پشتیوانی هەردوو پارێزگاكەی پێشوو. تاڵەبانی كەسایەتییەكی بەهێز و پێگەیەكی گرنگی سیاسی لە كوردستان و عێراق و ناوچەكە هەبوو، هەموو پارتەكان پشتیوانییان لێی دەكرد. هەروەها پارێزگارەكانی ڕابردوو بەهێزتر و ڕۆشنبیرتر بوون، پارێزگاری ئێستا پشتیوانی جەماوەری و حیزبی كەمترە، حیزبەكەشی لە ئێستادا زۆر لاوازترە و كەسایەتی حیزبی بەهێزتر لە لایەنەكەی خۆی لە شارەكە هەیە ئەمەش وا دەكات لە شارەكە وەك سێبەری ئەو دەربكەوێت. ڕێبوار، وەک پارێزگار، هاتۆتە سەر ئیدارەی پارێزگایەک کە لەلایەن چەكدارانی حەشدی شەعبی داگیركراوە و حەفت ساڵ  لەمەوپێش بە شكستێكی سەربازی گەورە کورد لە شارەکە دەركراوە.

هاوكات لە پێکهاتنەکەی میوانخانەی ڕەشید كورد لاوازتر دەرچووە، چونکە هیچ پۆستێكی ئەمنی شارەكەی پێ نەدراوە، نفوس و تاپۆ و كشتوكاڵ و هەردوو قەزای  دووبز و داقوقی پێ نەدراوە كە هەر پێنجی بۆ دۆسییەكانی گرنگن. پارێزگاری نوێ لەبەردەم تاقیكردنەوەیەكی گرنگدایە بۆ هەڵكردنی ئاڵای كوردستان. ئەمە وێڕای خودی ڕێككەوتنەكە بە ئاشكرا و بەشداری نەیاران ئەنجام نەدراوە و بەشێوەی دیموكراسیانە دەنگی پێ نەدراوە و لە ڕووی یاساییەوە كەلێنی تێدایە وەك نەیارانی ئاماژەی پێ  دەدەن.

بۆ عەرەب 

لە ڕێكەوتننامەی میوانخانەی ڕەشید سێ ئەندامی لیستە عەرەبییەكان بەشدار بوونە لە كۆی شەش كورسی كە هەیان بوو بەشدار بوون. گرنگترین خاڵی ڕێكەوتننامەی میوانخانەی ڕەشید كەرتكردنی لیستی عەرەبە سوننەكان بوو، بەرامبەر بە پارە و بەخشینی پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق و زیاتر لە 20 پۆست لە پارێزگای كەركووك.

پێشتر عەرەبی سوننە هاوپەیمانی نزیكی پارتی بوون، لەگەڵ بوونی یۆنامی و سوپای ئەمەریكا لە عێراق بە هەموویانەوە  ڕێگر بوون لەبەردەم ئەوەی پارتە شیعە ئیسلامییەكان بتوانن بە سیناریۆكانی ئێران، عێراق بەرەو دەوڵەتێكی ئیسلامی شیعەگەرایی ناوەندیی ببەن و نەیارەكانی بەردەمیان هەڵبگرن، بەم ڕێكەوتنە سوننەكان ڕیزەكانیان كەرت بوو. هەرچەندە باڵی بەشدار بوو وەك خاین لە شەقامی سوننەكان سەیر دەكرێن و لە هەڵبژاردنی داهاتوو شەنسیان كەمتر دەبێت. عەرەبە سوننەكان بڕبڕەی پشتی دەسەڵاتی بەعس بوون، كورد تاڵی زۆری بەدەستیانەوە بینی تا ئەنجامدانی چوار پرۆسەی جینۆساید، بۆیە پشتیوانی جەماوەری شەقامی كوردی نییە بۆ ئەو هاوپەیمانییە.

ئەم ڕێكەوتنەی  شیعەكان كردوویانە، بە پشتیوانی ئێرانییەكان بووە، قەیس خەزعەلی ئەمینداری عەسائیبی ئەهلی هەق  زامنی كردووە، ئەو پردی بەیەكگەیشتنی نێوان بافڵ جەلال تاڵەبانی و ڕەیان كلدانی و محەمەد حەلبوسی بووە، بەبەشداری كوتلەی یەکێتیی لە حكومەتی عێراقی لە بەغدا، لە هاوكێشەكە تەنها حەلبووسی كارەكتەری نوێیە و هێنراوەتە ناو بازنەكەوە. هەرچەندە نە عەرەبی شیعە و نە توركمانی شیعە هیچ كورسییەكیان لە ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك بەدەست نەهێناوە، كەچی پەرلەمانتارێكی توركمانی شیعە سەر بە بەدر بەشداری كۆبوونەوەكە بووە وەك نوێنەری توركمان، هەرچەندە لیستی توركمان و عەرەبە شیعەکان لە كەركووك دۆڕاون لە هەڵبژاردنەكە.

حەلبوسی میوانە تازەكە بووە لە ڕێكەوتنەكە، لیستەکەی پۆستی سەرۆكی ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووكی وەرگرتووە، بەهۆی ئەم ڕێكەوتنە و كەرتكردنی ناوماڵی عەرەبی سوننە چاوی لە سەر پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق-یشە بۆ لیستەكەی، بە پاڵپشتی شیعەكان و یەکێتیی و ڕەیان كلدانی. وەك پاداشتێك بۆ ئەم ڕێكەوتنەی كە باجەكەی گرانە بۆی لە شەقامی سوننە لەبەر كەرتكردنی دەنگی عەرەبی سوننە بۆ یەكەمجار لە 21 ساڵی ڕابردوودا.

ئەركی بافڵ لەم ڕێكەوتنە تەنها واژۆكردن بووە، لە مەتبەخی ئێران کە شیعەكان  خواردنەكەیان ئامادە كردبوو. بافڵ تامكردەنەكەشی  بەدەست نەبووە، ئەركی تەنها خواردن بووە، خواردنەكەش لە نێوان هەنگوین و پیاڵە ژەهرەكە بووە، لە ئێستادا تا هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان تێدەپەڕێت تامی هەنگوینەكەی لە دەم دەمێنێ.

بۆ ئێران

ئێرانییەكان چییان دورییەوە. ئەم ڕێكەوتننامەیە  بۆ ئەوان گەورەترین سەركەوتن بوو، لە هەنگاوە كۆتاییەكە كە دامەزراندنی حكومەتێكی ئیسلامی شیعەگەرایە لە عێراق چەندین فرسەخ نزیكیانی كردەوە. كورد جگە لەوەی خۆی بە لاوازی دەرچوو، ماڵی عەرەبی سوننەشی وێران كرد بۆ شیعە و كردیانی بە دوو بەشەوە وەك خۆی.

ئەوەی ماوەتەوە بڵێم ئەوەیە ئیتر ئەم تەرزە لە پێكهێنانی حكومەت ئەگەری هەیە ببێتە نەریت لە عێراق دا كە پێشتر لە پارێزگای دیالە تاقیكرایەوە. شیعەكان كەی ویستیان گرووپێك ببەن بۆ میوانخانەیەكی بەغدا و ستراتیجیەتی خۆیانی پێ جێبەجێ  بكەن بەرامبەر هەر لایەنێك ڕێگر بێت لە بەردەمیان.

ئەگەر شیعەی عێراق شانسی ئەوەیان هەبێت لە دەسەڵاتدارێتی عێراق بەردەوام بن، ئەوجا بۆمان دەردەكەوێت ڕێكەتننامەی بەم شێوەیە چۆن لە پیادەكردنی دەسەڵاتێكی فاشیستی نزیكیان دەكاتەوە.

ئێرانییەكان چۆن بۆ توركمانە تۆرانییە سوننەكان ئەلتەرناتیڤی توركمانی شیعەیان سەر بە بەدر ئامادە كردبوو، لە داهاتوودا بۆ عەرەبەكان و كوردەكانیش عەرەب و كوردی شیعە ئامادە دەكەن، پێویستیان بەم فاكتەرانەی ئێستا نامێنێت.