لە بابەتی پێشووماندا كە لە ماڵپەڕی “سەكۆ” بڵاوكرایەوە، سەرەتای دەرگەیەكمان لەسەر برینێكی كۆنەساڵە، كە كاریگەریی نەرێنی ڕۆژهەڵاتناسی لەسەر شوناسی كورد نیشان دەدا، كردەوە. ئەم بابەتە “ڕۆژهەڵاتناسی و شێواندنی ناسنامەی کوردی” درێژەی ئەو بابەتەی پێشووترە کە پەردە لەسەر دروستکردنی ناسنامەیەكی درۆینە بۆ کورد لادەدات، كە ناكرێت ئێمەمانان سەرەڕای تێپەڕبوونی سەدان ساڵ بەبێ بەڕووداوەستانەوە و پشكنین و گومانخستنەسەر و بە درۆخستنەوە، لێی بێدەنگ بین، چونكە جگە لە لایەنی تیوریی، بۆتە نەخشەی بەڕێوەبردن و خۆراكی هێز و لایەن و ڕەوتی سیاسی.
ئەوەی لەم بابەتەدا مەبەستمانە، دەرخستنی لایەنە جیاوازەكانی ئەو ستەمەیە كە لەڕێگەی “زانستی ڕۆژهەڵاتناسی”یەوە بەردەوام ڕۆژئاواییەكان (بۆ نموونە، بەریتانیا) وەک دیوی دووەمی پرۆسەی كۆڵۆنیالیزم و پێش كۆڵۆنیالیزمیش كارگەی بەرهەمهێنانی ناسنامەی ساختە بۆ نەتەوە بندەستەكان (بۆ نموونە، کورد) بەكاریانهێناوە.
ئامانجی سەرەکی گوتاری ڕۆژهەڵاتناسی دروستكردنی واقیعێك و ڕەوایەتیدانە بە پرۆسەی داگیركاریی هەمەلایەنە لەسەر بنەمای ئەو واقیعە، لەلایەكی دیكەیشەوە بۆمبێكی چێنراو بووە بۆ ناوخۆی نەتەوە بندەستەكان تا بە درێژایی ڕۆژگار لەناویاندا بتەقێتەوە و ببێتە هەوێنی خۆسەركۆنەكردن و خۆبەكەمزانین و ڕق لەخۆبوونەوە و جووینەوەی بێبەرهەمی ئەو گوتارە دروستكراوەی بێگانە/داگیرکەر. ئەوەی لەم بابەتەدا دەیخەینە بەر نەشتەری لێكۆڵێنەوە، نامەكانی “میس بێڵ”ـە، كە لەماوەی پرۆسەی داگیركاریی بەریتانیا بۆ سەر عێراق و باشووری كوردستان لەبارەی كوردەوە لەسەرەتاكانی سەدەی بیستەم نووسیویەتی. ئامانجمانە شیكردنەوە بۆ ئەو گوتارە ساختانە بكەین كە لەڕێگەی تێزەكانی ڕۆژهەڵاتناسی بۆ نەتەوەی كورد هاتۆتە بەرهەم.
وەستانەوە لەڕووی گوتاری “ڕۆژهەڵاتناسی”ی ڕۆژئاواییەكان كارێكی سادە و بێ گرێوگۆڵ نییە، بەڵكو پڕكۆسپ و بەربەستە، چونكە ئەم گوتارە بە درێژایی سەدان ساڵ چەندین دامەزراوەی هێناوەتەكایەوە كە هەمیشە سەرچاوەی مانەوەی گوتارەكەیان دابین كردووە. دەتوانین چەندین نموونەی ئەو دامەزراوانە بخەینەڕوو كە گومانخستنەسەر و بە درۆخستنەوەی گوتاری ساختەی “ڕۆژهەڵاتناسی” گران دەكەن، بەڵكو تاڕادەی لەكارخستن بۆ هەر هەوڵێكی بەرپەرچدانەوە دەوەستن، لەو هۆكارانە:
یەکەم، ڕۆژهەڵاتناسی، لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە كوردستانیشەوە، دروستكەری چەندین دەوڵەتە (وەک سووریا و عێراق)، دەوڵەتە دروستكراوەكانیش كارگەی بەرهەمهێنانەوە و پارێزەری ئەو گوتارەن.
دووەم، ڕۆژهەڵاتناسی لەم ناوچەیەدا دروستكەری چەندین سەرۆك و سەركردە و پاشا و دەسەڵاتدار و پارتی سیاسی و ڕەوتی فیكرییە، كە تێكڕا ئەمانە ڕایەڵەی پارێزەری بنەماكانی بەهێزكردنی گوتاری ڕۆژهەڵاتناسین.
سێیەم، پابەندبوونی “ڕۆشنبیری كورد” بە بنەماكانی ڕۆژهەڵاتناسییەوە، بەجۆرێك كە هێز و پاڵپشت لە گوتار و پاشخانی ڕۆژهەڵاتناسی وەردەگرن، هەر وەستانەوەیەك لە بەرامبەر گوتاری ڕۆژهەڵاتناسی گران دەكات بە جۆرێك كە بە كۆنەپەرستی و نەریتخوازی دەدرێتە قەڵەم. ئەمەش ڕێگەی بۆ جووڵانەوە ئیسلامییە سیاسییەكان ڕەخساندووە كە لەم ئاوە لێڵەدا بە ئاراستەی هاندان دژی ڕۆژئاوا نەك “ڕۆژهەڵاتناسی” مەلە بكەن. لە كاتێكدا هەموو جووڵانەوەكانی ئیسلامی سیاسی بەرهەمی وڵاتانی عەرەبی و ناعەرەبی داگیركەری كوردستانن، كە خودی ئەو وڵاتانە بەرهەمی گوتاری ڕۆژهەڵاتناسین.
چوارەم، نەبوونی قوتابخانەیەكی هزریی كوردستانیی بۆ داڕشتنی بنەماكانی تێگەیشتن لە گوتاری ڕۆژهەڵاتناسی و لێكۆڵینەوە لێی بە شێوەیەكی زانستی و پۆلێنكردنی مێژوویی و نرخاندنی پاشخانە فیكرییەکانی، بواری بۆ نازانستیبوون خۆش كردووە و تێكەڵییەك لە نێوان ڕۆژئاوا و گوتاری ڕۆژهەڵاتناسی دروست بووە.
ئەم هۆكارە سەرەكییانە و چەند هۆكارێكی تری لاوەكیش، لەو بەربەستانەن كە بەرچاو و مێشكی مرۆڤی كورد تەڵخ دەكەن بۆ باشتر تێگەیشتن و هەڵوێست وەرگرتن لە هەمبەر گوتاری ڕۆژهەڵاتناسیی. ئەمەش هەتا ئێستا بۆتە هۆی ئەوەی دەقی ڕۆژهەڵاتناسەكان وەك “پیرۆز” و “بەڵگەنەویست” تەماشا بکرێت لە نێوەندە خوێندەواریی و زانستییەکانی كوردستان.
لێرە دەقی چەند نامەیەكی دیکە میس بێڵ، کە لە دیدێکی ڕۆژهەڵاتناسی نووسراون و مەبەست لێیان دروستكردنی ناسنامەیەکی ساختە بۆ نەتەوەی كورد، دەخەینەڕوو.
میس بێڵ لە عێراق و كوردستان دا، تەنها وەك شوێنەوارناس یان كارمەندێكی دەوڵەتی بەریتانیا كاری نەكردووە، بەڵكو پاشخانە زانستییەكەی (شوێنەوارناسی و ڕۆژهەڵاتناسی) وەك كەرەستەیەكی سیاسیی لە كارەكانیدا بەكارهێناوە. ئەو پەیوەندی لەگەڵ هەر كوردێك باشبووە كە لەسەر بنەمای پرسی كورد لەگەڵیدا گفتوگۆی نەكردبێت. لە نامەی ژمارە ٧، لاپەڕە ٤٦ ی کتێبی “کورد لە نامەکانی میس بێڵ” دا لە وەرگێڕانی “محەمەد حەمە ساڵح تۆفیق”دا، باسی ئەو كۆبوونەوەیە دەكات كە لەگەڵ حەمدی بەگی بابان كردوویەتی كە مەبەست لێی ئەوەبووە حەمدی بەگ بەسوود وەرگرتن لە نازناوی “بابان” و مێژووی بنەماڵەكەی وەك كارمەندی شانشینی بەریتانیا لە باشووری كوردستان دەستبەركار بێت و دامودەزگای ناوخۆیی ڕێك بخاتەوە. ئەو كۆبوونەوەیەی لەگەڵ حەمدی بەگ بە ڕەزامەندی “ئەی تی وێڵسن” بووە، بەڵام لە باشووری كوردستان و بە تایبەت لە سلێمانی حەمدی بەگی بابان، چونكە وەك نوێنەری ئینگلیز دەركەوتووە هیچ گرنگییەكی پێنەدراوە و نەیتوانیوە ڕاسپاردەكەی جێبەجێ بكات.
میس بێڵ، هەمیشە، وەك نەریتێكی ڕۆژئاوایی، هەنگاوی ناوە بۆ دابەشكردنی كۆمەڵگەكان، بە تایبەت كۆمەڵگەی كوردستان، بۆ چین و توێژ و ئایین و ئاینزا و بنەماڵە و بازرگان و لادێی و شاریی و خوێندەوار و ڕەشۆكی و جووتیار و سەپان زۆری تر كە لەو كاتەدا لە ناو كوردستان دا هیچ پێگەیەكی سروشتی و ڕاستی و فیكریی نەبووە. دابەشكردنی گەلی كورد بۆ گرووپی مرۆیی “ئامانج جیاواز” ئامانجی سەرەكی ڕۆژهەڵاتناسییە بە مەبەستی ئاسانكردنی پڕۆسەی داگیركاریی و پەرتكردنی هێزی نەتەوەی كوردستان.
لەم بارەیەوە موحسین ئەحمەد عومەر لەو پێشەكییەی كە بۆ وەرگێڕانی كتێبەكەی ئێوارد سەعید بە ناوی “ڕۆژهەڵاتی داهێنراو” نووسیویەتی، بە هۆشیارانە ئاماژە بەم نەخۆشییە دەدات و دەڵێت: “مرۆڤی كورد دەبێت لەوە تێبگات كە ڕۆژئاواییەكان وەك كەرەستە و شت، وەك ماتریاڵ نەك وەك مرۆڤ و كلتور سەیری ئێمەیان كردووە و ڕوانینێكی میكرۆسكۆپیان بۆ ڕۆژهەڵات (كورد) هەیە و ئەوان هەرگیز كوردستان وەك خاكێك و جوگرافیایەك و كلتورێكی یەكگرتوو نابینن، بەڵكو وەك كۆمەڵە خەڵكێكی تاڕادەیەكە نزیك لە یەكتری لە ڕووی كلتوری و خاوەن هەرێمی جیاجیا و تایبەتمەندی جیاجیا دەیبینن”.
هەر ئەو ڕوانگە ناڕاستەی ڕۆژهەڵاتناسیی بەگشتی و بە تایبەت بەریتانییەكان سەبارەت بە نەتەوەی كورد و ئەمڕۆش لەناو عێراق دا برەوی پێدەدرێت و سیاسەتی شۆڤێنیانەی لەسەر بنیاد دەنرێت و دەكرێتە چەكێك بۆ دابەشكردن و بێهێزكردنی هەرێمی كوردستان. بۆ نموونە: حكومەتی عێراقی دوای ٢٠٠٣، ئەو سیاسەتە پەسەند دەكات كە كوردی ئێزدی، شەبەك، فەیلی، لە هەڵبژاردنە گشتی و ناوخۆییەكاندا لە كورسییە گشتییەكان بە بیانووی تایبەتمەندی و جیاوازیی لە نەتەوەی كورد بەتایبەت لە ناوچە داگیركراوەكانی سنووری ماددەی ١٤٠، جیابكاتەوە و كورسی “كۆتا”یان بۆ دابنێت. بەڵام ئەوە ڕەتدەكاتەوە كە لە هەرێمی كوردستان كورسی كۆتا بۆ كلدۆ ئاشوور و سریان تەرخان بكرێت.
میس بێڵ، بەگوێرەی پێوانەی خۆیان (بەریتانییەكان) پەیوەندی گونجاوی لەگەڵ خەڵكی كوردی خانەقین لەو سەردەمەدا هەبووە، نەك لەبەرئەوەی كە كوردن، بەڵكو لەبەرئەوەی لەژێردەستی داگیركاری ڕووسەكاندا بوون. هەروەها پەسەندی ئێزدییەكان دەكات، بەڵام دیسانەوە نەك لەبەرئەوەی كە كێشەیەكی ڕەوایان هەیە و كوردن، بەڵكو زۆر بە ڕوونی لە نامەی ژمارە ٣ لاپەڕە ٤٠ دا دەنووسێت: لەبەرئەوەی “لە دژی توركەكان هانیان بدەن”.
لەلایەكی دیکەوە بۆ دەرخستنی هێڵە شاراوەكانی كاریگەریی خراپی گوتاری ڕۆژهەڵاتناسیی لەسەر نەتەوەی كورد، دەتوانین هەست بەو دووڕووییە بكەین كە لە مامەڵەی ئینگلیزدا سەبارەت بە نەتەوەی كورد هەبووە. بۆ نموونە، کاتێک وەزیرێكی حكومەتی كوردستان بە ناوی عەبدولكەریم ئەلیاس پۆڵس ئیبراهیم (كەریمی ئەلەكە) لە ئایینی كریستیانییە نابێتە جێی سەرنج و بایەخ بۆ بەریتانیەكان كە خۆیان كریستیانن، کەچی لە هەمان سەردەمدا ساسۆن حەسقێل، كە بە ئایین جوو بووە و لە حكومەتی عێراق دا وەزیر بووە، دەبێتە جێی سەرنجی میس بێڵ و بەریتانییەكان.
هەموو مرۆڤێكی ژیر جیاوازیی و ڕقی نێوان ئەم دوو ئایینە دەزانێت بەتایبەت لەو قۆناغەدا كە جیهان پڕبوو لە ڕقی نێوان ئایینەکان، بەڵام میس بێڵ، نەك ڕەهەندی پێكەوەژیان لە حكومەتی كوردستان پەسەند ناكات، بەڵكو هەمیشە كار لە دژی حكومەتەكە و ڕووخاندنی دەكات، نەك هەر ئەوە بەڵكو بەریتانییەكان وەك كێڵگەی تاقیكرنەوە لە كوردستانیان ڕوانیوە. لە نامەی ژمارە ١٠، لاپەڕە ٥٥، میس بێڵ ڕووداوی فڕینی ئەفسەر، ئەی تی ویڵسن، بە فڕۆكە لە كەركووك بۆ هەولێر و موسڵ دەگێڕێتەوە و دەڵێت “ئەگەر كۆمیسیاری مەدەنی بەردەوام بێت لە ڕۆیشتن بۆ موسڵ كارێكی باش دەكات، [بەتایبەتی] ئەگەر بۆمبێك بەسەر باتاس دا بەربداتەوە”.
ئەم دیدە نائەخلاقییە لە كاتێكدا بووە کە بەریتانییەكان بانگەشەی ڕزگاركردنی عێراق و ناوچەكەیان كردووە و بەندەكانی ویدرۆ وێڵسن وەك بنەمای مافی گەلان بەشێكی زۆری تێگەیشتنە سیاسییەکانی داگیركردبوو. دەبێت بپرسین چ پێوانەیەك ڕەوایەتی بەوە دەدات فڕۆكەیەکی ئینگلیز بۆمب بەسەر خەڵكی مەدەنی “باتاس” لە پارێزگای هەولێر بەبێ هیچ هۆكارێك بەربداتەوە؟
سیاسەتی میس بێڵ، لە ناوچەكەدا گۆڕینی بنەماكان بوو، ئەو كاری لەسەر گۆڕینی نەخشەی جوگرافی و مرۆیی و سیاسی و ئابووری دەكرد، چاویشی لە هەموو هەڵە ڕووكەشەكان دەنوقاند و لە ڕووكەشدا وا خۆی نیشاندەدا كە دۆستی كورد بێت. ئەمەش لە ڕێگەی ئەو دیدار و چاوپێكەوتنانەی كە لەگەڵ سەرۆك هۆز یان ناودارانی ناوچە جیاوازەكانی كوردستان كردوویەتی. بەڵام میس بێڵ زۆر نەگریسانە كاری لەسەر گۆڕینی نەخشەی خەباتی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابووری كوردستان دەكرد. ئەو ڕۆڵی نەرێنی لەسەر سلێمانی، پایتەختی حكومەتی كوردستان، هەبووە. ئەو بە بەرنامە كاری لەسەر گۆڕینی شوناس و ئامادەیی سلێمانی لە ناوەندی سەرهەڵدانی بیری نەتەوەیی و سەربەخۆییخوازییەوە بۆ شارێكی پاشكۆ. لە نامەی ژمارە ١١، لاپەڕە ٥٧-٥٨) دەڵێت: “سلێمانی كێشە و گرفتێكی قورسە بۆمان و پێموایە بەتایبەتی لەبەرئەوەی مێجەر سۆنی حاكمی سیاسی هەموو بیروبۆچوونێكی دامەزراوە لۆكاڵییەكانی ڕەتكردۆتەوە و لەوە تێناگات كەوا ئیدارەی بەریتانی دەبێ هەر كۆتایی بێت، ئێمە دەبێ شێوەیەك لە شێوەكانی حكومەتی كوردی لۆكاڵیمان هەبێت كە واباشترە پەیوەندی بە میسۆپۆتامیاوە ببێت بۆ بەرژەوەندی هەموو لایەكی پەیوەندیدار و تاقە ئەلتەرناتیڤیش بۆ ئەم دۆخە ئەوەیە كە بچینە دەرەوە و مەسەلەكە هەر بەپشێویی و ئاڵۆزی بهێڵینەوە”.
ئەم دیدەی میس بێڵ دەرخەری ئەو پیلانەیە كە بۆ هەڵكێشانی ڕەگی بیری نەتەوەیی و ناوەندێتی شاری سلێمانی بۆ هەوێنی دەوڵەتی كوردستان لە مێژوودا هەیەتی. من وای دەبینم ئەم زەبرە كوشندەی كە بەر سلێمانی كەوت هەتا ئێستا كاریگەری نەرێنی لەسەر دروستنەبوونی دەوڵەتی كوردستان هەیە، ئەم زەبرە بە شەڕی دەربەندی بازیان كاریگەرییەکەی چەسپی، بۆ ئایدیۆلۆجیا دژە نەتەوەییەكان، وەك؛ عێراقچی و بەرژەوەندخوازەكان و گرووپی چەپ و ئیسلامی سیاسیی. هەموو ئەم ڕەوتانە پاڵپشتی و هێزیان لە بەریتانیا و عێراق و دەوڵەتانی تر وەردەگرت.
باسكردن لە كارەكانی میس بێڵ بۆ ئەوە نییە كە وا دەری بخەین ئەو كارانە وەك هەوڵی تاكەكەسیی لێكبدرێتەوە، نەخێر، بەڵكو بەشێك بووە لەو هەگبە (پاكێج) سیاسییە كە بەریتانیا و هاوپەیمانەكانی بۆ داڕشتنەوەی نەخشەی وڵاتانی ناوچەكە لە پاش جەنگی جیهانی یەكەم پەیڕەویان كردووە. میس بێڵ و گرووپەكەی وەك دەڵاڵ بە شەو و ڕۆژ كاریان بۆ دروستكردنی دەوڵەتی عێراق دەكرد، هەر هەنگاوێكی تر لەم نێوەندەدا تەنها تاكتیك بووە و سەركۆنەكردنی خوێندەوارەكانی كوردە، هیچ بنەمایەكی ڕاستیی نییە و لەژێر كاریگەری دید و تێزەكانی ڕۆژهەڵاتناسی و گەشەپێداندایە، كە تێكڕا ئەمڕۆ جیهان بە شكستی ئەو تێزانەوە دەناڵێنێت.
میس بێڵ لە نامەی ژمارە ١٥، لاپەڕە ٧١، زۆر بەڕوونی دەڵێت: “ئەركی من لە ئێستادا دروستكردن و دامەزراندنی دەوڵەتێكی عەرەبییە لە میسۆپۆتامیادا”. ئەم دان پێدانانە سەرجەم ئەو بانگەشە نەشارەزایانە ڕەتدەكاتەوە كە هەندێك لە خوێندەوارەكانی كورد، جا چەپ یان ئیسلامی سیاسیی یان لیبراڵ بن، بۆ خۆدەرخستن و دژایەتیكردنی هزر و جووڵانەوەی سەربەخۆییخوازی كوردستان دەیكەن، چونكە بەریتانییەكان خۆیان ڕایانگەیاندووە كە ئەركی ئەوان دروستكردنی عێراقێکی عەرەبییە، هیچی دیكە نا.
لكاندنی باشووری كوردستان بە عێراق پرۆسەیەكی ڕۆژئاوایی-بەریتانییە، ئاڵۆز و پێچاوپێچە، تانوپۆی بە چەندین پیلان كێشراوە. بەشبەشكردنی باشوور بۆ موسڵ و هەولێر و كەركووك و سلێمانی، بەشێكی پرۆسەكەیە. ئابووریی هەمیشە یەكێك لە بنەماكانی پیلانەكە بووە، بۆ نموونە، هەتا ١٩٢١ یش كەركووك پارەی وەقفی خۆی نەداوە بە بەغدا. بۆیە وەزیری ئەوقافی ئەوكات “حاجی مەحمود” لە دانیشتنێكدا بە ئامادەبوونی ئینگلیزەكان دوعا لە كەركووك دەكات و دەڵێت: خوایە كەركووك هەرگیز نەیەتە سەرعێراق چونكە وەقفەكانیان نانێرن. ئەمەش ئەو ڕاستییە دەردەخات كە هەرگیز عێراق بە بێ سامانی ماددی و مرۆیی باشووری كوردستان ناتوانێت بمێنێتەوە.
دیدی میس بێڵ و بەریتانییەكان بۆ كورد بەجۆرێك بووە كە تەنانەت لە ڕووی كۆمەڵایەتیشەوە ئاستێكی نزمیان بە كورد ڕەوا بینیوە، لەم ڕووەوە سەردانی گرووپێك لە پیاوانی دانیشتوی موسڵ بۆ لای سێر پێرسی كۆكس، لە كاتێكدا كە نەخۆشبووە، جێی سەرنجە. میس بێڵ، بەرپرس بووە لە ڕێكخستنی میوانەكان بۆ لای كۆكس، بۆیە بۆ دیدەنی كۆكس میوانەكانی موسڵ دەكات بە سێ بەشەوە. یەكەم: میوانەكانی خۆی، کە وەك خۆی ئاماژەی پێدەكات، “گەورە پیاوانی موسڵ”. دووەم: پیاوانی ئایینی کرستیان و جوو. سێیەم: پیاوانی كورد. ئەم دابەشكارییە كردەییە نیشاندەری ڕوانگەی بەریتانییەكانە بۆ پێگەی كورد لای ئەوان، كە لەو كاتەدا كورد زۆرینەی هەرە زۆری دانیشتوانی موسڵیش بوون. هەر لەم دیدەنییەدا میس بێڵ بە پیاوانی كورد دەڵێت: بۆ ئەوەی ناوچەكانتان بە باشی بژی پێویستە بێنە پاڵ عێراق چونكە ئابووریتان بە پارێزگای موسڵەوە بەستراوە.
ئەوەی مایەی خەم ونیگەرانیی قووڵە دوای زیاتر لە سەد ساڵ هێشتا سیاسی و خوێندەوار و دەسەڵاتداری باشووری كوردستان نەیتوانیوە بچووكترین ئەڵقەی ئەو داوە بكاتەوە و بنەماكانی سەربەخۆیی ئابووریی بە شێوەیەكی نیشتیمانی بنیاد بنێت. سەرباری داگیركردنی خاكی كوردستان و زەوتكردنی زەوی جووتیاران، هێشتا جووتیاری باشووری كوردستان چاوەڕوانی بەغدایە گەنمەكەی لێوەربگرێت. چ مانایەكی تێدایە جووتیاری كوردستان لە سەرەتای سەدەی بیستەم ئەگەر توتنەكەی بە بەغدا نەفرۆشێت ئیتر لەبرسا بمرێت و لە چارەكی یەكەمی سەدەی بیست و یەكەمیشدا ئەگەر گەنمەكەی بە بەغدا نەفرۆشێت هەر لە برسا بمرێت؟ چ مانایەكی تێدایە هاوینی ١٩٩٢ جووتیاری كوردستان بە خۆپیشاندان لەبەردەم حكومەتە یەك مانگییەكەی هەرێمی كوردستان لە تەموزدا خۆپیشاندان بۆ ناڕەزایی دەربڕین دژی وەرنەگرتنی گەنمەكەی بكات و ئێستاش دوای ٣٢ ساڵ هەمان كێشە بوونی هەبێت؟
ئەم دۆخە، ئەگەر نوقمبوون نەبێت لە گێژاوی تێزەكانی ڕۆژهەڵاتناسیدا دەبێت چی بێت؟ یان ڕوونتر بڵێم، ئەگەر پابەندبوونی پارتە سیاسییە لیبراڵ و چەپ و ئیسلامییەكان بە تێزەكانی ڕۆژئاواوە نەبێت، دەبێت چی بێت؟
لە كۆتاییدا، دەگەینە ئەوەی كە خوێندنەوە و هەڵدانەوەی لاپەڕەكانی نووسراوی ڕۆژهەڵاتناسیی و تێگەیشتن و لە قاڵبدان و ڕەخنەكردنی ئەركێكی هەرە لەپێشینە و گرنگی خوێندەواری كوردە، چونكە هەتا ئێستا خوێندنەوەی كاری ڕۆژهەڵاتناسەكان لەلای چەند كەسێك نەبێت، نەخراوەتە بەر نەشتەری ڕەخنە و لێكۆڵینەوە. بە پێچەوانەوە، لەژێر كاریگەریی چەپ و ئیسلامی سیاسیی و لیبراڵەكاندا، بەشێك لەو نووسینانە وەك “دەقی پیرۆز” تەماشادەكرێت و بوونەتە ژێدەر و خۆراكی هزری بۆ زۆر پارتی سیاسی و گرووپی بەربڵا و لە كوردستان دا!
دیدی ڕۆژهەڵاتناسی و بە كەرەستە و ماددە نیشاندانی كورد بە درێژایی سەدان ساڵ هێندە كاریگەری نەرێنی لەسەر نەتەوەی كورد هەبووە و هەیە، هەروەك چۆن لە ڕابردوودا هێزە ڕۆژئاواییەكان لیبراڵ، ڕووسیا چەپ، عوسمانیی و سەفەوی ئیسلامی سیاسی، هەموویان دژی كورد بوون. لە سەدەی بیست و یەكەمیشدا و لەكاتی ڕاپرسی بۆ سەربەخۆیی كوردستان بە هەمانشێوە، ڕۆژئاوا و ڕووسیا و ئەزهەر و نەجەفیش هەر دژی كوردبوون.
ڕەتكردنەوەی تێزەكانی ڕۆژهەڵاتناسی و ڕاستكردنەوەی هەڵەكان و دروستكردنی قوتابخانەی كوردیی بۆ خوێندنەوەی دیدی ڕۆژهەڵاتناسی سەبارەت بە نەتەوەی كورد، پێویستییەكی گرنگە و بەبێ ئەو هەنگاوە هەر لە بۆشاییدا هەنگاو دەنێین.
