بێکەس بەرواری 

هەلبژارتن ل هەمی جیهانێ  بگشتی و لکوردستانێ بتایبەتی  دبنە جهێ گەلەک پرسیارا وەک :

 چاوا کاندید دهێنە دەست نیشانکرن ؟  چاوا پروسەیا هەڵمەتا هەڵبژارتنێ بڕێڤە دچیت ؟ بەرنامەیێ لیستێت پشک دار و بەربژێرا چاوا دهێتە دەست نیشان کرن ؟ کارێن پەرلەمانی چاوا دهێنە داڕشتن و ئەگەر حکومەت و پەرلەمان بڕەنگەک باش بکار و ئەرکێن خوە  ڕانەبیت چارەسەری چنە و دەرئەنجام چنە ؟ و گەلەک پرسیارێن دی هەنە سەبارەت بڤی بابەتی.

بەرسڤدانا وان پرسیارا دبیتە ئەگەرەک ژبو تێگەهشتنەک باشتر ژ بو ڕویدانێن بەری و پشتی هەلبژارتنان و دەرئەنجامێن هەلبژارتنان و کارێن پەرلەمانی و ڕەنگێ دەستهەڵاتداری یا پشتی هەلبژارتنان ویاسا وڕێسایێن وەڵاتی د وان چوار ساڵێن پشتی هەلبژارتنان دا.

دیموکراسیەت هەلبژارتن و جڤاک :

 به ری به رسڤا ڤان پسیاراێن سەری بده ین پێتڤیه  کورته شلوڤەکێ  بو دیموکراسییەت و هه لبژارتنان و جڤاکێ بکه ین چنکو دیموکراسیەت بخو سیسته م و پرۆسەیەکە،که پێتڤیا بژینگه هه کا ساخله م هه ی ژبوو  پراکتیزه کرن و گه شه پێدانێ دناڤ جڤاکێ دا . جڤاکێن پێشکه فتی دڤی سه رده می نویدا دیموکراسیه تێ  وه ک پێهنگاڤەک دەستپێکی هژماردکه ن ژبوو گه هشتن ب جێبه جێکرنا هندەک  شێوه یێن دی یێن ڕێڤه بەریا دام و ده زگه  و جڤاک و وه ڵاتان و دیموکراسیەت بخو  ئایدیولوجیەتەک و پرۆسیەک ڕێخوشکەرە  ژبو گه هشتن بئارمانجێن به رفره ‌‌‌هتر ژبوو جڤاک و خۆشگوزه رانیا هه ڤوه ڵاتیان . 

هەلبژارتن وەک پەیڤەک بواتەیا هەلبژاتن و دەست نیشانکرنا لایەنەکی ،کەسەکی ،تشتەکی دناڤبەرا چەندین هەلبژارەد و ئەلتەرناتیڤان دا . لڤیرێژی بواتەیا بڕیاردان لسەر دەست نیشانکرنا لایەنەکی یان کەسەکی  د ناڤ کەس و لایەنێن بەربژێردا.

هه لبژارتن ده ستپێک یانژی مینا کلیلا ئاڵوگوڕکرنا و ده ستهه ڵاتگرتنێ یه وپه یمانه که  دناڤبه ر ده نگده ر و ده نگ پێ ده ران (کاندیدان )  دا و ئه رکێ ده نگده ران ده نگدان و چاڤدێکرنا و ان ده نگ پێده رانه  دجێ به جێ کرنا په یمانێن خودا و خزمه تکرنا ده نگده را و هاوڵاتیان و هه روه سا ئه رکێ ده نگ پێده ران (کاندیدان ) ئه وه که به رنامه یێکێ ڕوهن و ئاشکرا و سه رده میانه بێخنه به ر چاڤێن ده نگده ران و پرۆژەیێن ده مکورت و ده م درێژ  پێشکێش بکه ن و هه می هه وڵ و شیانێت خوە  دیار بکه ن ژبو ڕازیکرن و مسوگه رکرنا ده نگ  و باوه ریا ده نگده ران  و پشتی ده رکه فتن و سه رکه فتن دهه لبژارتنا  پێتڤیه کو  بکێمیڤه  ڕێژه یا 50 % ژوان په یمانان جێ به جێ  بکەن  ئه وێت دبه رنامێ هه لبژارتنان دا هاتین و بڤی ڕه نگی دێ شێن باوه رییا ده نگده را پارێزن وکار و پرۆژه یێن خو دێ کەنە پێوه ر  ژبوو هه لبژارتنان دخولی داهاتی یێت پەرلەمانی دا هه م ژبوو پارت یان لیستا  خوە  و هه م ژبو خوژی . 

هه لبژارتنێن باشورێ کوردتسنانێ کارەک  پۆزه تیڤە و هه وڵدانەکە  ژبو پراکتیزه کرنا دیموکراسیەتێ و پێهنگاڤ هاڤێتنە  به ره ڤ دیموکراتیه تێ ، پێهنگاڤەک گرنگه و باشتره ژ پێهنگاڤ نه هاڤێتنێ ( مومارەسەکرنا دیموکراتیەتێ  بکێماسی ژی بیت  باشتره ژنه بوونا دیموکراتیه تێ )

 چاوا لیست و کاندید دهێنە دەست نیشانکرن ؟

د ده ما هه لبژارتنان دا چه ند جورێن به ربژارتن ( کاندید ) کرنا یێن هه پن وه کی لیستا دائێخستی که پارتێن سیاسی ( کیانێن سیاسی ) بریارا لسه ر  ده ست نیشانکرن و ڕێزبه ندیا بەربژێران دکه ن لگوڕ ئه نجامێن هه لبژارتنان و لیستا  نیمچه ڤه کری که ده نگندەر  دکاریت ده نگێ خو بده تا لیستەک دیارکری و کاندیدەک یان چەند کاندیدان . ده نگدان بکه سێن دیارکری دناڤ لیستان دان خاڵێن پۆزه تیڤ یێن هه ین  هه م ژبوو که سێن دیارکری و هه م ژبوو وان لیستان که ئه و که س دبنه ئەگەر ژبو مسوگەرکرن و کۆمکرنا ڕیژه یه کا زۆرتر یا ده نگده ران .

گرنگی مەرجێن کاندیدبونێ :

دهەمان دەمدا دهەلبژارتنان دا پێتڤیه کاندید ( به ربژێر)  لگوڕ هنده ک مه رجێن دیاکری بهێته ده ست نیشان کرن و خودان به رنامه یێکی دیارکری بن ژبو وان سالێن نوێنەرایه تی کرنا ده نگده ران و هه روه سا ده نگدەران ژی  پێتڤیه زانین و شه ره زایه کا باش هه بیت لسه ر وان کاندیدێن ( به ربژێر ) و بڕه نگه  بابه تیانه و دویر ژ کاریگه ری و باندۆرێن نەبابەتیانە ونەگرێدایی شەهرەزایی ودڵسۆزی یا بەربژێرا و بەرنامەیێن وان ، وه ک ئاین و عه شیره ت و مالبات وئاین وپارتایه تی  .

جهێ مخابنیێ یە  ل باشورێ وه ڵاتێ مه بگشتی و ل ده ڤه را مه بتایبه تی کاندید بڕه نگەکێ گشتی نە  ل سه ر بنه مایێن ژێهاتیاتیێ  و شیان و پسپوری و ئه کادیمی و تایبه تمه ندی دبوارێن جودا جودا  و گرنگی دان بهه ر ناوچه یه کێ و ژییێ کاندیدان و ڕه گه زێ کاندیدان و شیان و لێزانینا وان دهێنه دیارکرن و ده ستنیشانکرن  به لکۆ لژێر باندۆرا  پارتایه تی و عه شیره تگه ری و بنه مالی دهێنه دیارکرن و نه شه هره زای و لاوازیا وان کاندیدان په رله مانێ کوردستانێ‌ ژی پاسیڤ و نه کارا دکه ت و گه له ک ژوان نوێنەران  بتنێ ناڤەک بێ ناڤه ڕۆکن و نه بوونا وان ژهه بوونا وان باشتره .

دەنگدان و هەلبژارتنا بەربژێران ل سەر چ بنەمایانە :

ژ بو  زێده تر نزیکبوون و به رسڤدانا  ڤێ پرسیارێ پێتڤیه ئه م بزانین کانێ جڤاکا مه چ جوره جڤاکه و کانێ ڕه وشا  و ژینگەها  وه لاتێ مه چه ند ژینگه هه کا ساخله مه ژبو  پراکتیزه کرن و گه شه پێدانا دیموکراسیه تێ . گرنگترین پرینسیپ و مه رج ژبو دیموکراتیزه کرنێ  په یداکرن و مسوگه رکرنا  ده رفه تا سه ربه ستی دهزرکرنێ دا و ئازادی دبریاردانێ دا و سه ربه خویا ئابوری و پاراستنا ئازادیێن تاکێن جڤاكێ و تێگه هشتن و په یره وکرنا ئه رک و مافانه دجڤاکێ دا .

دجڤاکێن ڤه کری دا تاکێن جڤاکێ جڤاکێ پێک دئینن  و بریاردەر  و جێ به چێ که رن و گرنگیا وه ڵاتی یه کسانه بگرنگیا تاکێن جڤاکێ و دجڤاکێن دائێخستی دا ده ستهه ڵاتدار و ئاین و کولتور مرڤێن جڤاکێ سانسۆر دکه ن لگوڕ  هه ڵ و مه رج و پریسیپێن دیارکری  وه کی هه ڤیرێ وان تاکێن جڤاکێ بڕیڤه دبه ن و ئه رک و ماڤێن وان نه دیارکرینه و گرێدایی کاودانێن جودا جودا نه .  و دجڤاکێن ڤه کری دا هه می بازنه دڤه کرینه و هه ر مرۆڤه کێ جڤاکێ یێ ئازاده د کیژان بازنه یی هزری و ئایدلوژی و ژیاری دا جهێ خو بکه ت و ماڤ و تایبەتمەندی و پیرۆزیێن وی تاکی دپاراستینه .

 دجڤکاێن دائێخستی هه ر بازنه یێک خۆ ژ بازنه ییێن دی باشتر و زیرەکتر و شه هره زاتر دبینیت و کولتورێ یه کتر قه بولکرنێ ژی یێ سنوردارکریه و زێدەتر تاکێن جڤاکێ دکه ڤنه د  ژێر باندۆرا  ده ستهه ڵاتداران و کولتور و ئاین و عه شیره ت و بنه مالان دا .

جڤاکا مه لباشورێ کوردستانێ بڕه نگەک گشتی و لده ڤه را به هدینان بتایبەتی جڤاکەک دائێخستی یه و تاکێن جڤاکێ   بگشتی نه د سەربەستن دهزکرنێ دا و نه د ئازادن دبریاردانێ دا و لژێر کاودان و مه رجێن جودا جودا  دا که گرێدایی ده ستهه ڵات و ئاین وکولتور و داب و نه ریت و تایبەتمەندیێن ده ڤه رێ یێت عه شیره تگه ری و مالباتی دا دژین.

 ده نگده رێن مه  لباشورێ وه ڵاتێ و بتایبه ت ل ده ڤه را به هدینان  لده ما ده نگدانان دکه ڤنه ژێر باندۆرێن پارتایه تی ، ناوچه گه ری و ئاینی و کولتوری دا و  ده ما ده نگدانێ دا نه هزرێن خو لسه ر بنه مایێن بابه تیانه و ژێهاتن وشه هه ره زاییا کاندیدان و بەرنامه یێن پارتێن وان دکه ن و نه ده ما ئه و نوێنەر ، نوێنەراتیا وان دکه ن دوان چار سالان دا هه ڵوێستان ده ردبڕن ده ده مێ کێماسی و که م ته رخه میان دا ، له وما گه له ک جاران به ر بژێر   ده نگێ ده نگدەر  دکه نه مه تاڵ وڕێ پێ دەر  بکارێ‌ وان هەکە چه ند د خراپ و نه گونجایژی بن و بێ ده نگی یا هاوڵاتیان وبه رگری نه کرنا وان ژماڤێن خویێ  ڕه وا  دبنه ئەگەرا که م ته رخه می و گه نده ڵی و بفیرودانا سه ره وه ت و سامانێن وه ڵاتی وبێ باهرکرنا هه ڤوڵاتیان ژ خزمه تگوزاری و خوشگوزه رانیێ .

هەر چەند مرۆڤ دشێت بێژیت کو ژکه سه کی بو که سەک  دی ڕه وش یا جودایه چنکو ده نگده رێن هنده ک کاندیدان لسه ر بنه مایێن مه لسه ری به حسکرین وه ک عه شیره تگه ری و ئاینی و بنه مالی و هنده ک ده نگده رژی لسه ر بنه مایێن پارتایه تی و ئامۆژگاری و ڕینمایێن پارتێن سیاسی ده نگێ خو دده ن  وکێم کەس ل سەر بنگەهێ شیان و پسپوڕیا بەربژێران دەنگێن خوە ددەن .

له وما لگوڕ باوه ری یا من پڕانیا وان کاندیدێن ده نگان بده ستڤه دئینین نه ل سه ربنه مایێن ژێهاتیاتی و بسپوری و شه هه ره زایا وانه و نه لسه ر بنه مایێ به رنامه یێن وان یێت هه لبژراتنانه و نه ل سه ر بنه مایێ تایبه تمەندیێن وانه به لکۆ  زێده تر گرێدایی عه شیره تگه ری وئاینی و بنه ماله ی و هه روه سا لسه ر بنه مایێ چاڤلێکه ریا جڤاکی و گرێدانا ده نگده ران بپارتێن سیاسی ڤه و ئه ڤ گرێدانه گرێدانه ک نورمال و ئاسایی یە  دهه می جڤاکێن جیهانێ دا به لێ ئه گه ر ل سه ر بنه مایێن په یره و و پرۆگرام و به رنه مایێن هه لبژارتنان بن و نه لسه ر بنه مایێن گرێدان ده نگده ران ب هزر و بیرو  وباوه رێن باب و پاپیران و پاپه ندبوونا وان بوان پارتێن سیاسی ڤه لگور که ڤنه شوپی و چاڤلێکرنێ بیت. چونکە دەست نیشانكرنا كاندیدان ژ ئالیێن سیاسی ڤە ل سەر بنەمایێ‌ عەشیرەتگەریێنە و دەما بنەمایێن بەربژێر کرنێ لسەر ڤی بنگەهی بن و دەمی دێ دەنگدان ژی  ل سەر بنگەهێن عەشیرەتگەری هێتە ئەنجام دان. دیار نینە کانێ  تا كەنگی دێ‌ ڤێ دیاردێ بەردەوامی هەبیت و ئەڤ دەست نیشانكرنە کونەکا مەزنە دپرۆسێ دیموکراتیزەکرنا جڤاکان دا و نە دبەرژەوەندیا پروسا دیموكراسی دایە و هەر پێهنگاڤەک بەرەڤ پێشڤە بچیت ئەڤ دیاردە دێ جەند پێهنگاڤا ڤی پروسەی بەرەڤ پاش ڤە ڤەگەڕینیت .

کار وئەرکێن پارتێن سیاسی و جڤاک :

 پارتێن سیاسی کارو ئه رکێ وان ئه وه کو جڤاکێ پێش بێخن و باندوره کا پوزه تیڤ هه بیت لسه ر جڤاکێ لێ موخابن ئه م دبینین به رو ڤاژییا ڤێ چه ندێ پارتێن سیاسی ل باشورێ کوردستانێ پارتایەتی یا کریە جورەک ژ جورێن بنەمالەی و عەشیرتەتگەری  و بتایبەتژی پارتی دیموکراتی کوردستان  ڕێکێن جودا جودا دگریته به ر ژبوو بده ستڤه ئینان ده نگان و بابه تێ  خێلایه تی (عه شیره تگه ری ) یه ک ژوان بابه تێن نیگاتڤه که ئاشۆپه کا که ڤنه و باندوره کا خراپ لسه ر ئایدیولجیه ت و پرینسیپ و بنه مایێن پیڤانێن دیموکراسیه تێ دکه ت و مروڤ مرۆڤکانێ و بنه مال و عه شیره ت جهێ به رنامه و بیرو و باوه ران دگرن و ده نگدان دبیته نه ده نگدانه کا ساخله م و سه رده میانه به لکۆ دبیته  ده نگدانه ک ل سه ر بنه مایێن پاشڤه ڕوو .  هه روه سا کاریگه ریا مێران لسه ر ژنان و دایک و بابان لسه ر کورو و کچان  کاریگه ریه کا به رچاڤه و گه له ک جاران دناڤ بنه مالێدا که سه ک دبیته بریار دەر ل سه ر  ده نگدانا هه می ئه ندماێن بنه مالێ  ژبوو پارته ک دیارکری یانژی ژبوو که سه ک دیارکری .

خاڵه کا دی یا نێگاتیف بابه تێ گه نده ڵیێ واسته کاریێ و بکار ئینانا سه روه ت و سامان و ده ستهه ڵاتان ژبوو خزمه تکرنا که س و کار و ئه ند امێن بنه مال و عه شیره تێن دیارکری ژ لاییێ ده ستهه ڵاتداراڤه دده مێن بوری دا که دبیته ئه گه را هندێ که ده نگده ر ێن بنه مال و عه شیره تان ده نگێ خو دده نه که سێن نێزیکی خو بهیڤیا هندی که ئه و که س دده ما دگه هیته ده ستهه ڵاتی بشێت پله و پایه و سه روه ت و سامانێن وه ڵاتی بێخیته دخزمه تا که س و کار و مالبات و عه شیره تا خودا و لژێر ناڤێ خزمه تێ بتنێ خزمه تا به رژه وه ندیێن به ر ته نگ یێت خزمایه تی و حزبایه تی بکه ت شوینا به رژه وه ندیێت گشتی و هه ڤوڵاتییان بێ جودای . 

وه ک مه ئاماژه پێکری لباشورێ وه ڵاتێ مه بگشتی و لده ڤه را مه بتایبه تی نه کادنیدێن مه ل سه ر بنه مایێن ژێهاتیاتیێ  و شیان و پسپوری و ئه کادیمی و تایبه تمه ندی دبوارێن جودا جودا  دهێنه دیارکرن و لگه ل گرنگی دان بهەر ناوچه یه کێ و ژییێ کاندیدان و ڕه گه زێ کاندیدان و شیان و لێزانینا وان . به لکۆ لژێر باندۆرا پارتایه تی و عه شیره تگه ری و بنه مالی دهێنه دیار کرن و نه شه هره زای و لاوازیا وان کاندیدان په رله مانێ کوردستانێ‌ ژی پاسیڤ و نه کارا دکه ت و گه له ک ژوان نێوەنەران بتنێ ناڤەک بێ ناڤه ڕۆکن و نه بوونا وان ژهه بوونا وان باشتره ، به رده وامی دانه کاندید کرنا که سان لدویڤ بنه مایێن عه شیره تگه ریێ  کاریگه ریه کا نیگاتیڤ دێ لسه ر جڤاکێ بگشتی و په رله مان و حکومه تێ و پارتێن سیاسی بتایبه تی هه بیتن و گەلەک پێتڤییه دوماهیکەک بلەز ژ بو ڤێ دیاردا نه ساله م بهێته ده ینان چونکه ئه ڤ دیارده لگه ل ڤی سه رده می ناگونجیت وەک ئامرازه کا میکاڤیلی یه ژبو کۆمکرنا دەنگان و هۆکار ژئه نجامی گرنگتر دبینن و ئه ڤه ژی مه ترسیه چونکه هه رده م دڤێت ئه نجامێن کاری لبه رچاڤ بگرین چونکه ئارمانج گرنگه  ونه بتنێ گه هشتن بده ستهه لاتی و پاراستنا به رژه وه ندیێن به رته نگێن پارتایه تی  وبنەماڵەیی وکەسی .

ڕولێ تاکێن جڤاکێ یێ بەرزەیە :

هه لبژارتن بخۆ بریاره ک تاکه که سه ی و بەشەکە ژ ئازادیا تاکە کەسان وپتنێ وی کەسی ماف هەیی بڕیارێ ل سەر هەلبژاردەیا خوە بدەت و دەرئەنجامێ بڕێارێن خوە پەسەند بکەت یانژی پەشیمان بیت و دگەڕا دی یا هەلبژارتنان دا بڕیارێن خوە لگوڕ سەردەم وپێشهاتان بگوهڕیت .

گەلەک کارەک نەڕه وایه  کو مرۆڤ بهێنه نه چار کرن بێی ویست و خواستێن وان و ڕه فتار لگوڕ دلێ که سێن دی لگه ل وان بهێته کرن و بهێنه نه چارکرن ژبوو  کو تشته کی بێژیت یانژی بکه ت بێێ کو وی که سی بخو پێ خوش بیت . و بریاردان لدویڤ دلێ که سێن دی ێن باڵادەست  دناڤ مله ت ، پارت ، عه شیره ت و بنه مالان دا چونکه هه ر باندۆرەکا  بزوری بیت ڕیگرتنه ل ئازدیێ ونابێژنه وێ چه ندێ هه لبژارتن چونکه ئه و ڕێگرنه لهەلبژارتنێ نه ک هه لبژارتنه.

ئازادی و مروڤبون تەمامکەرێن ئێکن :

سەربەستی دهزرکرنێ دا و ئازادی دبڕیاردانێ دا بنەمایەک بهێزە ژبو مروڤبونەکا  واتەدار . هەکە هەر مرۆڤەک ب ئازادی بریاره کێ بده ت دێ خو که ته خودان ل بریاراخو  و به روڤاژیا ڤێ چه ندی هه ر بریاره کا مروڤ نه ژدل بدەت مروڤ په شێمان دبیت و خوناکەتە خودان ل ئه نجامان و ژڕاسستیا ته حل دڕه ڤیت .له وما سه پاندنا پرۆسه وسیستەمەکێ  ل سەر  که سان یانژی جڤاکێ بێی کو دادپه روه ریەک تێدابیت دبیته  ئەگەرا  لاوازبونا جڤاکێ و بێهێزبونا وێ و دبیته ئەگەرا  په کخستن و ژبن برنا هێز و شیانێن تاکه که سان دناڤ جڤاکێ دا و بێزاربون و زیزبونا که سێن خودان هێزێن هزری و به رهه م هێنه ر .ئه ڤه دبیته ڕێگرتن ل ئازادیێ.

 ژیانا بێ ئازادی و دیموکراتی ژیانه کا بێ سه ر وبه ره و کارییگەریەکا  دینامیکی یا خراپ یا هەی ل سەر  شارستانیه تا جڤاکێ و ده ست ب سەرداگرتنا ئازدیا تاکێن جڤاکێ یه و ڕیگرتنە  ل دادپه روه ی و ململانێ یا ڕاسته قینه یا دیموکراتیک و ئاسته نگه ژی ژبوو دادپه روه ریا جڤاکی .

 هندی دجڤاکێ دا ڕێز لهزر و عه قل و شیانێن مرۆڤان بهێته گرتن دێ زێده تر ڕێ  هێته خۆشکرن ژبو ئازادی و دیموکراتیه ت و دادپه روه ریێ دناڤ جڤاکی دا .