هەر جڤاکەکێ تایبەتمەندیێن خوە هەنە، ل گور وان تایبەتمەندیان پێویستى ب گوهەرینا ناڤەرووک، هزر و عەقلێن پاشخانەکریە. ل هەر جڤاکەکێ دا چاکسازی وی دەمی دهێتەکرن، دەما کۆ کێشە و گرفت و شاشی هەبن و چ چارەسەرى بوو نەبن، ئەڤجار چ ژ ژ ئالیێ سیستەمێن سیاسی و کومەلایەتى بن یان ژى ژ ئالیێ ئاسائیشا نەتەوەى و تێکدانا رەوشا واقیعێ جڤاکى بیت. بەلێ ل گور تێگەهشتنا من، گەلێن رۆژهەلاتێ ب تایبەتى گەلێ کورد پێویستی نە بتنێ ب چاکسازییا یە، بەلکو پێویستی ب چارەسەکرنا ریشەییا رێنسانسێ نە. ژ بەرکۆ زورینەیا هزر و ئیدیولۆژى و ئولێن تێن بکارئانین بۆ ئێکلایکرنا مژارێن د کەڤنە رۆژەڤێ جهێ دروستکرنا هندەک کێشەیێن دى یێن کومەلایەتى نە. نەمازە ئەو دەمێ زێدەتر کارێکتەرێن سیاسى و ئۆلى د کەڤنە پێشییا عەقل و زانستى وى دەمى رولێ یاسا و دادگەھـێ دکەڤیتە دوماهیا هەر بەهایەکێ دى تر. هەر وەکو چاوان فەلسەفا ئازاد یا “ئەرستو تالیس” ل چاخێن ناڤین ژ بۆ هزرێن سیاسى و ئولی ژ ئالیێ ئولدار “توماس ئەکوینی” ب شێوەیەکێ نا روون هاتە گۆهرین دەریێن ژیانێ هەموو ب جارەکێ تەنگ و تاری بوون! دناڤا گەلێن رۆژهەلاتێ نەبتنێ پەیاما پەیامبەرا و ئولێ راست نەهاتییە نیشاندان، بەلکو ژ بۆ بەرژەوەندیێن تایبەت و کەسوکی و مالبات و قەبیلە و دەسەلاتدارا هاتییە بکارئانین .ل ڤێرە ئەز دخوازم نێرینا” ئانیشتاین “بینم زمان، دەما کو دبێژە:” ئول بێ زانست شەلەلە، زانست بێ ئول کورەیە”. ئەز نێرینا “ئانیشتاین ” ئەرێ دکەم، ژ بەرکۆ ئەگەر ئول ب بوونا زانستى تێرکرنا روحا مرۆڤێ تاک بیت، پا پێویستە زانست ژى ب بوونا ئولى فەلسەفە و ئوکسجینا مێشک و عەقلێ مرۆڤێ تاک بیت. لەورا مارکس ژى دەربارەى ئول و گەلان د بێژە:”ئول تلیاکا گەلا نە”. داکو ئەم زێدەتر دڤێ تێکستێ بگەهین ژ بۆ پشت راستکرنا گوتنا مارکس، گەرەگە چەند میناکا بینین زمان. پشتی شورەشا فەرەنسا ل سالا (1789) سەرکەفتی “ناپلیون پوناپارت” هاتە سەر حوکم، پوناپارت شەڕەک خستە ناڤا کوچە و کولانێت فەرەنسا دا، شەڕ د ناڤبەرا هەردوو مەزهەبێن کریستاناندا کۆ (پرۆتێستاند و کاتولیک) بوون. “پوناپارت ” شەڕەک وەها چێکر، جوکێن خوینێ ل کولانێن فەرەنسا د چوون. هەر وەک چاوا د سەد سالا بیست و ئێکێ شەڕێ “داعش و حەشدا شەعب” ل بەرا وان ژى شەرێن مەزهەبێ (شیعە و سنە) هەتا نها د رۆژهەلاتا ناڤین دا بەردەوامن، ئەڤە ژى ئێک ژ وان خالا یە کو گرنگە روژهەلات هاوکێشا خوە یا ئیسلاما سیاسى ل سەر پیڤەرێ فەلسەفا عەقلانیەتێ ل دەڤەرێ ب گۆهریت. ژ بەرهندێ د ڤی بوارى دا فیلۆسوفێ ئینگلیزی “فرانسیس بیکون” ژى بیروباوەرێن ئیسلاما سیاسى یێن تەسک و کەڤنەشوپ ل هەمبەری جڤاکی ب ئاستەنگ دیتن. “بیکونى” هند زانستێن نوو رێزکرن، دیسان رێیەکا نوو ژ بۆ ئانالیزەکرنا خوەزایێ و زانستێن خوەزایی دەستنیشان کر، داکو فەلسەفا مللەتێ وى خوەدی تایبەتمەندیا خوە یا زانستى و هشمەندیێ بیت. لەورا ل سەر بنگەهێ هزر و فەلسەفا وى ئینسکلۆپیدیا بەریتانى هاتە ئاڤاکرن. ل ڤێرێ بیکون بۆ ئێک ژ کەسێن سازێنەر د بوارێ رێنسانسا سیاسى دا و گوت، “نابیت رێڤەبەرییا دەولەتێ بکەڤیت دەستێن سیاسیێن نەزان دا” گرنگترین پێنگاڤێن بیکونی ئەو بوون، کو پێویستە کارێکتەرین سیاسى ب واتەیا زانستێ سیاسى و هزرا فەلسەفى ببن حوکمدار و دەسەلاتداریێن مللەت و جڤاکى، ئەڤێ یەکێ وەکر رێنسانس ل ئینگلتەرا ژى سەرهەلبدەت. ژ بەرکۆ وی دەمی تاکێن ئینگلیزی شیان چاکسازیێ د هەموو بوارێن ژیانێ دا بکەن ژ بۆ کو چاخێ زانست و زانینێ بچیتە پێش. هەتا ڤێ فەلسەفە ئەو باندورە ل زوربەیا فیلوسۆفێن دى ژى کر میناک فیلوسوفەکێ وەکۆ “دیرو” دەربارەی فەلسەفا “بیکونی” د بێژە “ئەم هەموو دەیندارێن بیکونی نە “.
ئەز ڤەگەرم ل سەر جڤاکێن رۆژهەلاتێ، وەک من ئامەژە پێ دای گەلێن رۆژهەلاتێ پێویستی سەرهەلدانا رێنسانسەکێ نە. دەما کۆ رێنسانس هات کرن، وی دەمی چاکسازی بخوە دهێن کرن. ب تایبەت بۆ جڤاکا کورد د بێژین، هەتا نها مە نەشیایە رنسانسێ بکەین دا کۆ چاکسازییا بکەن، بۆ نموونە د بوارێ سیاسی دا مە بۆ گەل و جڤاکا کورد، سیاسەت ب درەو و بەرژوەندى و توندوتیژى و نەقەبوولکرنا “یێ دى” دا یە زانین! گەلۆ ما ئەڤە هەوجەدارى چاکسازیێ یان ژى رێنساسەکێ د عەقلێ تاکى دا یە؟ کو د بنگەهدا سیاسەت (زانستە). هەر وەکو ئەرستو تالیس ژ مێژە ئاماژە کریە، کو” سیاسەت هونەرێ ژیان کرنێ یە”. واتە ل گوری فەلسەفا “ئەرستو” هەموو زانست ل کانیا زانستێ سیاسی زاینە. ب کورتی، مادەم مە وەک گەل و جڤاکا کورد نە شیابیت رێنسیانسەکێ چێکەین، ئەم نەشێن چاکسازییا ژی د هەمو بوارێن ژیانێ دا بکەین، چونکە مە پەند و وانە ل ژیان و دیروک و ئەزموونێن گەلێن جیهانێ وەرنەگرتییە. هەلبەت ئەگەر چاکسازى هەبن ژى دێ بێ مفا بن، چۆنکە هێشتا عەقلێ دەرەبەگى و کومى خوە دناڤ مە دا زال دبینیت.