وابڕیارە لە 20 ی تشرینی دووەمی 2024، حكومەتی عێراق لەسەرتاسەری وڵاتدا، بە هەرێمی كوردستان-یشەوە سەرژمێریی گشتیی دانیشتوان ئەنجامبدات.
سەرژمێریی دانیشتوان ئامرازێکی گرنگە بۆ حکومەتەکان بە ئامانجی دەستەبەرکردنی دابەشکردنی دادپەروەرانەی سەرچاوەکان و پلاندانان بۆ داهاتو تا خزمەت بە هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگا بکات.
لە مێژووی دەوڵەتی دروستكراوی عێراق لەلایەن بەریتانییەكانەوە، یەكەمجار سەرژمێریی گشتیی ئەنجامدراوە. لەڕاستیدا بۆ هەڵخەڵەتاندن ناوی گشتیی لێنراوە، ئەگیان لە 1920 دا، بە هیچ جۆرێك نەتوانراوە سەرژمێریی ڕاستەقینەی دانیشتوان بكرێت، تا ئەوكاتە باشووری كوردستان بە عێراق نەلكێنرابوو.
دەوڵەتی عێراق، لەو دەوڵەتانەیە كە سیاسەتە گشتییەكانی لەكەدار و جێی گومانن، چونكە بەگوێرەی قۆناغە جیاوازەكان هەر لەسەرەتای دروستكردنی دەوڵەتەكەوە، حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی كاریان لەسەر بەلاڕێدابردنی زانیاری و ژمارەكان لەڕێگەی خراپ بەكارهێنانییەوە كردووە. بۆ نموونە، ئەو ڕاپرسییە درۆینەی كە بۆ لكاندنی ویلایەتی موسڵ (باشووری كوردستان) لەژێر سەرپەرشتی لیژنەیەكی نێودەوڵەتی کە لە ١٩٢٥ دا ئەنجامیاندا.
لە جیهاندا حكومەتە شۆڤێنی و ڕەگەزپەرست و مەزهەبیی و ئایدۆلۆجیی داگیرکەر و نادیموكراتەكان، سەرجەم تواناكانی خۆیان لەڕێگەی دەسەڵاتە گشتییەكانەوە بۆ مەبەستی سیاسیی و نادیموكراتی و مەزهەبیی بەكاردەهێنن. لەم ڕووەوە حكومەتی عێراق چەندین هەوڵی شۆڤێنی و نادیموكراتی و داگیرکەرانەی هەیە. بۆ نموونە، لە پڕۆسەی بە عەرەبكردنی ناوچە كوردستان-ییەكاندا لە پارێزگاكانی نەینەوا، كەركووك، هەولێر، دیالە، كوت، سەڵاحەدین و ناوچەكانی دیكە، ئەگەر لە تۆماری سەرژمێریی دانیشتوان، كە حكومەتی عێراق هەر10 ساڵ جارێك ئەنجامی دەدا بڕوانین، ئەوا دەبینین لەو ناوچانەی كە دەوڵەتی عێراق مەبەستیەتی دیمۆگرافیەكەی بگۆڕێت، ژمارەی كورد بەردەوام كەمی كردووە. لە كۆتاییشدا ئەم سیاسەتە داگیرکاریی و نادیموكراتییە كە لەڕێگەی سیاسەت و دەسەڵاتە گشتییەكانەوە ئەنجامدراوە، بۆتە دیفاكتۆ و هەتا ئێستا نەتەوەی كورد باجی دەدات و نیوەی خاكی باشووری كوردستان بەو سیاسەتانە كەوتۆتە بەرمەترسی سڕینەوەی ناسنامە و گۆڕینی دیمۆگرافیا و داگیركردنی خاك و دەركردنی خەڵكە ڕەسەنەكەی.
سەرژمێریی ساڵی 2024، بە دروشمی “سەرژمێریی بۆ گەشەپێدان (التعداد للتنمیة) بەڕێوەدەچێت، بەمەشدا دیارە كە حكومەت ئەنجامەكانی سەرژمێریی بۆ مەبەستی داڕشتنی سیاسەتی گشتیی و بڕیاردان و پلانی ستراتیجیی و تەرخانكردنی سەرچاوەكانی وڵات و هەنگاوە كردەییەكان بەكاردەهێنێت. وەك لە ڕاگەیاندنی حكومەت بۆ سەرژمێریی هاتووە، مەبەست لەم سەرژمێرییە ئەوە نییە كە لە مادەی140 ی دەستوور بۆ ناوچە دابڕێنراوەکان (ئەوانەی پێیان دەڵێن ناكۆكی لەسەرەكان) ئەنجام دەدەرێت، بەڵكو بۆ گەشەپێدانە.
ئەگەر لە ڕوانگەی دۆخی ئێستای کوردستانیان لە عێراق دا بڕوانینە ئەنجامدانی سەرژمێریی گشتیی دانیشتوان، كە حكومەتی عێراق بۆ خۆدزینەوە لەڕاستییە مێژووییەكان پرسیاری (بۆکسی) “نەتەوە”ی لە سەرژمێرییەكەدا دانەناوە، بۆیە لە دوای ڕاگەیاندنی ئەنجامەكانی سەرژمێرییەكەوە، دەكرێت پێشبینی ونبوونی ناسنامە و دۆزی كورد لە عێراق دا بكرێت بە بیانوی گەشەپێدان و لەبەر ئەم هۆكارانەی خوارەوە:
یەکەم، سەرژمێرییەكە، هیچ ئاماژەیەكی فرەیی و ڕەچاوكردنی بنەمای فیدراڵی تێدا نییە.
دووەم، سەرژمێرییەكە، ڕەچاوی بنەمای گەشەپێدان “كە سیاسەتێكی پارێزگارانەی دەوێت” دەكات، نەك بنەمای مێژووی و نەتەوەیی و لەبەرچاوكردنی ستەمەكانی سەر نەتەوەی كوردستان.
سێیەم، ئەنجامدانی سەرژمێریی بۆ گەشەپێدان، قۆناغی ئاسایبوونەوەی ناوچە كوردستانییەكانی تێپەڕاندووە و هەر لەخۆیدا ئەنجامەكانی سەرژمێریی دەبێتە دیفاكتۆ، ئەمە بۆ كوردستانیان لە عێراق دا هەتا ئاستی لەناوچوون مەترسیدارە.
چوارەم، دابەشكردنی سەرچاوەكانی وڵات لەبەرئەنجامی سەرژمێرییەكەدا دەبێت، ئەمەش بارودۆخی ناوچەكانی زۆرتر زیانپێگەیشتو (الأكثر تضرراً) كە تایبەتمەندییەكی ناوچە كوردستانییەكانە لە عێراق دا و ساڵانە بودجەی سەرباریان بۆ تەرخان دەكرێت، دەخاتە دواوە.
پێنجەم، ئەنجامدانی سەرژمێریی گشتیی دانیشتوان لە 2024، لە واقیعێكی شێواو دایە كە پڕۆسەی ئاساییكردنەوە تێیدا ئەنجام نەدراوە و هاوسەنگی سیاسی و نیشتەجێبوون و ڕاستییە مێژوویەكان بوونی نییە. ئەم سەرژمێرییە بە فەرامۆشكردنی زانیاریی لەبارەی نەتەوەوە دەبێتە پێشینەیەكی خراپ بۆ لەباربردنی مادەی 140 و ئەو مەبەستەی بۆی دانراوە.
شەشەم، بە ڕەچاوكردنی پرسیارەكانی ناو فۆڕمی سەرژمێریی، ئەوە ڕوونە كە، پشكی داهاتی هەرێمی كوردستان لە دوای ئەنجامەكان بە ئاراستەی كەمكردنەوە دەچێت، ئەمەش لە ئەنجامی ئەو ئاستە لە خزمەتگوزاریی سەرەتایی كە لە هەرێمی كوردستان بەراورد بە عێراق هەیە.
لە ئەنجامی ئەم زانیارییانەی سەرەوە ئەوەمان بۆ ڕوون دەبێتەوە كە حكومەتی عێراق ئاراستەی پەراوێزخستنی بنەماكانی فیدڕاڵی لەڕێگەی پلانەكانی گەشەپێدان پەیڕەودەكات. بۆ نموونە، لە كۆی 1200 كیلۆمەتری “ڕێگەی گەشەپێدان” هەرێمی كوردستان ناكەوێتە هیچ پنتێكی ڕێگەكەوە، كە دەكرێت ئەمە بە پیلانی خنكاندنی هەرێمی كوردستان، دابنێین.
ئەوەی لەم بوارەدا دەكرێت زیاتر لەسەری بدوێین گۆڕینی پرسە سیاسییەكانی عێراق-ـە لەلایەن حكومەتەكەی محەمەد شیاع سوودانی-ـەوە، ئەویش بە گرنگیدان بە كێشە هاوچەرخەكان و وەلاوەخستنی پرسە مێژووییەكان. لەم بوارەدا هەم ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ئەوروپا، هەم دەوڵەتانی ناوچەكە و هەم هێزە مەزهەبییەكانی عێراق-یش پشتیوانی سودانی دەكەن، چونكە درێژەپێكێشانی پرسە مێژووییەكان و چارەسەرنەكردنی بە مەبەست، لایەنەكانی تا ئاستی بێئومێدبوون بردووە، بەجۆرێك كە پارتە سیاسییەكانی كوردستانیش بێدەنگن و هیچیان بۆ ئەنجامدانی سەرژمێرییەكی لەم جۆرە نقەیان لێوەنایەت.
بەڵكو بەپێچەوانەوە، لە ئەنجامی ناكۆكییە نێوخۆییەكانی نێوان پارتە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان بەتایبەت پارتی و یەکێتیی لە ئێستادا پێشبڕكێیەكی توند هەیە لەسەر بەعێراقیكردنەوە و تواندنەوەی هەرێمی كوردستان لەسەر هەموو ئاستەكانی سیاسی، سەربازیی، كارگێڕیی، تەنانەت لە سیاسەتە سیمبولیەكانی وەك ڕیش دانانی سیاسییەكان و بانگەشە ئاینییەكانیشدا.
هەر لەم بارەیەوە حكومەتەكەی سودانی، دەرفەتی لە كێشە هاوچەرخەكان، وەك: بێكاریی، هەژاریی، پیسبوونی ژینگە، داكشانی ئابووریی، كۆچكردن، گەنجان و تاد (كە كێشەی جیهانین) وەرگرتووە و پرسە سیاسییە-مێژووییەكانی فەرامۆش كردووە. ئەمەش وایكردووە كە پرسی كوردستان لەعێراق دا لەسەرەتاوە مامەڵەی لەگەڵ بكرێتەوە. چیتر لەدوای سەرژمێریی باس لەوە ناكرێت كوێ ئەنفالكراوە؟ كوێ كیمیایی بەسەرداكراوە، كوێ كۆمەڵكوژكراوە؟ چ شار و گوندێك بەسەر خەڵكەكەیدا وێرانكراوە؟ بەڵكو پرسیاری سەرەكی ئەوە دەبێت: لە كوێ دەرفەتی كار كەمە؟ لەكوێ ئابووری لاوازە؟ لەكوێ كۆچكردن زۆرە؟ چەندین پرسیاری تری لەمجۆرە، كە ئەوكاتە دەبێت كوردستان، كێبڕكێ لەگەڵ زیقار و بابل و میسان و نەجەف بكات، لەكاتێكدا تائێستاش تەرمی كوڕ و كچە ئەنفالكراوەكانمان لەژێر خاكی ئەو پارێزگایانەدایە.
من نازانم چۆن سیاسییە كوردەكان، ئەگەر هەبن، بەوە ڕازی بوون لە فۆڕمی سەرژمێرییدا پرسیاری لەبارەی: گسكی كارەبا، قاپشۆر و جلشۆر و واتساپ و ڤایبەر و فەیسبوك و ئایپاد و لاپتیۆپ و بۆیلەر و سپلیت و سەلاجە و پایسکل هەبێت، بەڵام پرسیاری نەتەوە نەخرێتە ناو فۆڕمەكەوە؟ ئایا پرسی نەتەوەی كورد پایسكل و بۆیلەر و ئینتەرنێت و قاپشۆرە، یان خاك و داگیركاریی و ستەمی سیاسیی دەوڵەتی عێراق؟
